Natuurpakket Westerschelde (NPW)

Algemeen

Korte omschrijving

Het programma tot het realiseren van minimaal 600 ha estuariene natuur volgens het Convenant Rijk-Provincie (2005) over de uitvoering van de ontwikkelingsschets 2010.
Het Programma Natuurpakket Westerschelde omvat de volgende projecten:
a)      Hertogin Hedwigepolder (350 ha)
b)      Uitbreiding Zwin (22 ha)
c)      Middengebied Waterdunen (121 ha) en Perkpolder (35 ha)
d)      Buitendijks (5 deelprojecten 130 ha)
e)      Landbouw-flankerend beleid (subsidie € 8,4 miljoen en grondruilbank € 4,6 miljoen)
f)      Overige afspraken (Grenspark Groot Saeftinghe, impuls Hulst, Landschapspark Zwinstreek, impuls Sluis, Sloe-/Tractaatweg, monitoring).

Achtergrond

Voortgang algemeen

Het totaal aantal gerealiseerde hectares bedraagt 170 hectare. De overige 488 hectares zijn in uitvoering. Er wordt toegewerkt naar in totaal 658 hectare, waarmee een marge wordt gehanteerd om de afgesproken aantal hectares met zekerheid te behalen en de afspraken met het Rijk hierover na te komen.

Bij Extra Toelichting wordt op hoofdlijnen ingegaan op de afzonderlijke projecten.

Relevante besluiten

Voortgang per projectfase

Geld (huidige status)

Geld (vorige status)

Geld

Voor de uitvoering van NPW is stand van zaken Meerjarenkostenraming (MJKR) 2022, door het Rijk voor realisatie van NPW € 163,6 miljoen budget beschikbaar gesteld. 
Per 31 december 2021 is op basis van de jaarcijfers 2021 van het budget € 122,6 miljoen uitgegeven. Er resteert nog een werkbudget van € 41 miljoen voor de resterende uitvoerings- en nazorgperiode 2022-2025.

De verwachting is dat het budget voldoende is voor de realisatie van het programma en de monitoring, inclusief de nu toegekende projecten binnen het Grenspark Groot Saeftinghe, landbouwflankerend beleid, het Landschapspark Zwinstreek en de overige nevenopgaven.

Er is principaal cassatieberoep ingesteld tegen het vonnis van de Rechtbank inzake de schadeloosstellingsprocedure Hedwige-Prosperproject. Door de Staat is incidenteel cassatieberoep ingesteld. Op 11 februari 2022 heeft de Advocaat Generaal (A-G) zijn advies aan de Hoge Raad (HR) uitgebracht. Door de A-G is geadviseerd om het cassatieberoep van De Cloedt te verwerpen (c.q. niet ontvankelijk te verklaren). De Hoge Raad heeft op 9 september laten weten dat verwacht wordt dat op 11 november uitspraak gedaan wordt. Het is nog mogelijk dat het schadeloosstellingsbedrag wijzigt als gevolg van de lopende juridische procedure bij de Hoge Raad. Om met Vlaanderen de financiële eindafrekening op te kunnen maken moet de uitkomst van deze procedure worden afgewacht.

Organisatie (huidige status)

Organisatie (vorige status)

Organisatie

Het NPW is een programma dat de Provincie uitvoert voor het Rijk op basis van een convenant met het Rijk. Binnen de Provincie Zeeland is een programmastructuur geformeerd van voldoende omvang en kwaliteit voor de uitvoering van de NPW-projecten. De feitelijke uitvoering van de resterende NPW-projecten wordt in belangrijke mate met en door externe partners gedaan: het Hedwige-Prosperproject door de Vlaamse Waterweg NV. Fase 2 en 3 van het Zimmermanproject zullen door het team van NPW zelf begeleid worden. Ook het project Waterdunen voert de Provincie zelf uit. Voor het samenwerkingsverband Grenspark Groot Saeftinghe is een grensoverschrijdende samenwerking getekend met 11 partners. Het grensoverschrijdende Landschapspark Zwinsteek is in voorbereiding samen met de provincies West- en Oost- Vlaanderen en diverse andere lokale en regionale overheden en stakeholders.

Risico (huidige status)

Risico (vorige status)

Risico

Overeenkomstig de afspraken rond grote projecten worden ieder kwartaal de risicodossiers geactualiseerd op project- en programmaniveau. 

Herzieningsverzoek Rijksinpassingsplan Hedwigepolder
Er is door de voormalige eigenaar van de Hedwigepolder een verzoek tot herziening van het Rijksinpassingsplan Hedwigepolder ingediend bij de Raad van State, dit in verband met PFAS problematiek. De voorlopige voorziening in het kader van dit herzieningsverzoek is eerder door de Raad van State afgewezen. Op 14 september jl. heeft de zitting plaatsgevonden. De Raad van State heeft op 19 oktober uitspraak gedaan, waarbij ook in de bodemprocedure het herzieningsverzoek van de voormalige eigenaar is afgewezen. Daarmee is dit risico komen te vervallen.

Handhavingsverzoek gemeente Hulst
Gemeente Hulst heeft bij de minister van I&W een verzoek tot handhaving gedaan met betrekking tot het Hedwigeproject op basis van de zorgplicht zoals opgenomen in de Waterwet. De minister heeft het verzoek afgewezen. Op 30 september jl. is het verzoek om een voorlopige voorziening behandeld door de rechtbank, waarbij het mogelijk is dat ook meteen uitspraak op het beroep gedaan wordt. De rechtbank heeft uitspraak gedaan op 14 oktober. Het verzoek om voorlopige voorziening is afgewezen en het beroep is ongegrond verklaard. Het is, voor de gemeente Hulst, nog wel mogelijk om hoger beroep in te stellen. Dit risico is nog minimaal.

Zimmermanproject
In het Zimmermanproject heeft de rechtbank omtrent de gedoogplicht uitspraak gedaan waarbij de gedoogplicht is bevestigd. Er is  hoger beroep ingesteld bij de Raad van State en het verweerschrift is ingediend. Er is nog steeds geen datum voor de zitting bepaald.
Parallel hieraan is herhaaldelijk gestreefd naar minnelijke schikking met de eigenaar van een deel van de gronden die benodigd zijn voor het Zimmermanproject. Dit heeft nog niet tot overeenstemming geleid.

Ontsluitingsroutes panoramaheuvel
Voor de ontsluitingsroutes naar en van de panoramaheuvel is tot nu toe uitgegaan van een noordelijke toegangsroute (brug, circa 400 meter) en een zuidelijke toegangsroute (vlonderpad, 600 meter). Voor de in eerste instantie gemaakte ontwerpen van zowel de noordelijke als de zuidelijke route is een raming opgesteld, waaruit blijkt dat de geraamde bedragen hoger dan vooraf voorzien uit zouden vallen. Het proces om te komen tot een haalbaar en betaalbaar alternatief is gestart. De verwachting is dat hierover in november duidelijkheid is.

Op dit moment is binnen de MJKR naar verwachting voldoende financiële ruimte gereserveerd voor het opvangen van de in de risicodossiers genoemde risico’s. Wel staat het budget meer onder druk dan voorheen. Als gevolg daarvan wordt er vanuit het project meer ingezet op kostenbeheersing. 

Kwaliteit (huidige status)

Kwaliteit (vorige status)

Kwaliteit

Het beoogde effect van het programma NPW is het ontstaan van minimaal 600 hectare estuariene natuur. Na de inrichting van de geplande hectares in de NPW projecten zal de natuur zich gedurende een langere periode ontwikkelen tot de gewenste kwaliteit. De verschillende vormen van inrichting zoals nieuwe buitendijkse en binnendijkse natuur en kwaliteitsverbetering van bestaande natuur leveren een andere natuurkwaliteit op. Zo levert één hectare nieuwe buitendijkse natuur een andere natuurwaarde op dan één hectare binnendijkse natuur. Daarom zijn alle hectares in het programma herijkt op basis van de verwachte natuurwaarde. Met de realisatie van het actuele programma NPW worden 658 hectare herijkte of gewogen estuariene natuur ingericht. Op dit moment is 170 hectare estuariene natuur gerealiseerd en is 488 hectare in uitvoering. Hiermee wordt een garantiebuffer gecreëerd om bij een tegenvallende natuurontwikkeling toch het afgesproken doel van minimaal 600 hectare te realiseren. 

Naast de realisatie van estuariene natuur realiseert NPW voor de provincie ook nog een aantal nevenopgaven zoals Gebiedsgerichte ontwikkeling in het Grenspark Groot Saeftinghe en Landschapspark Zwinstreek. Met de grensregio’s en partners wordt met een geïntegreerde aanpak grensoverschrijdend gewerkt aan maatschappelijke, economische, recreatieve, agrarische en ecologische opgaven. Daarnaast wordt in de vorm van Landbouw flankerend beleid samen met de ZLTO een bijdrage geleverd aan brede ontwikkeling van landbouw in Zeeland.

Informatie (huidige status)

Informatie (vorige status)

Informatie

Binnen het programma is de informatiestroom zowel ambtelijk als bestuurlijk geborgd door diverse overlegstructuren, zowel intern bij de Provincie als extern met het Ministerie van LNV.

Naast een mappenstructuur om de informatie goed terug te kunnen vinden, worden daarnaast de stukken die daarvoor in aanmerking komen in het Zaaksysteem opgeslagen.  

Tijd (huidige status)

Tijd (vorige status)

Tijd

De Provincie Zeeland heeft in 2006 de uitvoeringstaak voor het Natuurpakket Westerschelde (NPW) in opdracht van het ministerie van LNV op zich genomen. De looptijd van het programma is vastgesteld tot en met 2022 met een afspraak over de nazorgfase (2025). Binnen die periode zullen de projecten worden uitgevoerd. 
Op 28 juni 2022 heeft de Provincie Zeeland de MJKR 2022, het jaarverslag 2021 naar het ministerie van LNV gestuurd. Op 21 juli 2022 heeft de minister van LNV schriftelijk ingestemd met de MJKR 2022 en het Jaarverslag 2021.

Legenda beheersaspecten

Extra toelichting

Momenteel is 170 hectare nieuwe estuariene natuur opgeleverd. 488 hectares zijn in uitvoering.

Hieronder wordt op hoofdlijnen ingegaan op de afzonderlijke projecten.

1. Hedwigeproject
Het werk voor de inrichting van de Hedwigepolder verloopt volgens planning  en zoals het er nu naar uitziet, kan het project in de loop van 2023 grotendeels worden afgerond (exclusief onderhoudsperiode van de aannemer en het realiseren van het recreatief medegebruik op de Panoramheuvel). 

De laatste maanden is de primaire kering verder afgerond en zijn de onderhoudswegen aangelegd. Na de goedkeuring van de nieuwe primaire kering is gestart met het afgraven van de Scheldedijk en de Sieperdadijk. De vrijkomende grond wordt verwerkt in de heuvel.

In de week van 24 oktober 2022 waren de werkzaamheden zover gevorderd dat via de geul in de Prosperpolder (Vlaanderen) het Scheldewater het Hedwige-Prosperproject binnenstroomde . Hiermee is de eerste geulverbinding klaar tussen de Schelde en het Hedwige-Prosperproject. In de komende maanden worden de graafwerkzaamheden voortgezet.

Voor de Panoramaheuvel (inclusief uitkijk en radartoren) is de omgevingsvergunning afwijking inpassingsplan definitief.  Het definitief ontwerp voor de uitkijk- en radartoren zijn verder verfijnd en afgerond. De planning is om nog dit jaar een vergunning voor de uiteindelijk bouw aan te vragen. Met Stichting Het Zeeuwse Landschap (HZL) is de overdracht van het beheer al ver vormgegeven in samenwerking met RWS, LNV en de Provincie. In een overeenkomst worden de gemaakte afspraken vastgelegd. Vervolgens kan het toekomstig beheer definitief worden overgedragen aan HZL. Planning is om eind dit jaar een concept overeenkomst klaar te hebben om deze vervolgens spoedig daarna definitief te maken. Het uitklaren van de rol van RWS (I&W) bij het beheer en eigendom vraagt nog extra aandacht. Er is een advies gevraagd aan de landsadvocaat.

Op 23 september jl. is de grenspaal, verwijderd van de oude Scheldedijk, teruggeplaatst op de nieuwe primaire kering. Een officieel moment volgens een internationaal protocol verricht door de CvdK van de Provincie Zeeland en de Gouverneur van de provincie Oost-Vlaanderen. 

De realisatie van het veldstation zit in de laatste fase die voornamelijk bestaat uit het afwerken van de binnenzijde. De planning is om in november het veldstation op te leveren en over te dragen aan HZL.

2. Uitbreiding Zwin
Met het Waterschap zijn afspraken ten aanzien van het beheer van de dijk vastgelegd en zal de monitoring worden opgevolgd. 
Er is onderzoek gedaan naar de erosie van de dijk. Hieruit blijkt dat extra maatregelen nodig zijn zoals steenbestorting. Hierover is, na bestuurlijk overleg, overeenstemming met het Waterschap bereikt. Het Waterschap neemt de uitvoeringskosten voor haar rekening. De uitvoering start in 2023.
Bij de monitoring van de grondwaterpeilen en het zoutgehalte is gebleken dat er een opwaartse verschuiving van de overgang van zoet naar zout grondwater plaats vindt. Dit kan verzilting in de hand werken en daarom is een analyse gemaakt van de huidige situatie en wordt momenteel bekeken welke beheersmaatregelen aanvullend nodig zijn. De analyse en de mogelijke aanpak is inmiddels beschikbaar. Met één van de direct omwonenden is hierover contact geweest en zijn afspraken gemaakt. De andere direct betrokkenen worden eveneens benaderd. Ambtelijk is overeenstemming met het Waterschap over de aanpak. Voor de aanvullende maatregelen is budget beschikbaar binnen de huidige MJKR.

3. Middengebied.
In het project Waterdunen wordt op dit moment gewerkt aan de overdracht van de natuurgronden aan de toekomstig beheerder HZL. Waterschap Scheldestromen en de Provincie hebben afspraken gemaakt om de optimalisatie van de getijdenduiker in 2023 te laten plaatsvinden. De optimalisatie wordt zo georganiseerd dat het natuurgebied hier zo min mogelijk nadelige gevolgen van ondervindt.
In het Zimmermanproject is de eerste fase van de eerste strekdam gereed. Voor de aanleg van de twee overige strekdammen op het particuliere eigendom heeft de rechtbank Noord-Holland een uitspraak gedaan over de gedoogprocedure. Het ingediende beroep is gegrond verklaard maar de rechtsgevolgen zijn in stand gelaten waardoor de gedoogplicht van kracht blijft. Vervolgens is begin januari 2022 hoger beroep ingediend. Parallel hieraan blijft het streven erop gericht om tot minnelijke overeenstemming te komen met de eigenaar van een deel van de gronden die benodigd zijn voor het Zimmermanproject. Inmiddels heeft de Provincie Zeeland onder voorbehoud van het verloop van de gedoogprocedure zelf aanvullend opdracht verleend voor de laatste twee strekdammen. . Daarnaast is opdracht gegeven voor fase 2 en 3 van de reeds gedeeltelijk in 2021 aangelegde dam op eigendom van de staat bij Zimmerman en het beheer en onderhoud voor 5 jaar van alle in het kader van NPW aangelegde strekdammen en de palenrij bij Ossenisse.
Bij de in 2021 aangelegde palenrij op de Plaat van Ossenisse treedt plaatselijk meer erosie (ontgronding) op dan verwacht. In overleg met de beheerder wordt mogelijk een maatregel uitgevoerd waardoor de palenrij tegen meer ontgronding beschermd is en de stabiliteit gegarandeerd blijft.

4. Nevenopgaven
Het NPW heeft enkele belangrijke maatschappelijke effecten in de vorm van regionale impuls voor de gemeenten Hulst en Sluis, de ontwikkeling van het Grenspark Groot Saeftinghe, het grensoverschrijdende Landschapspark Zwinsteek en de inzet van Landbouw Flankerend Beleid waarbij de inzet gericht is op volhoudbare landbouw. 

4.1. Grenspark Groot Saeftinghe

Voor de plaatsen Walsoorden, Zeedorp en Emmadorp is eind september 2022 de planologische procedure gestart. De uitvoering is gepland voor 2023. Ook Baalhoek en Kreverhille, waar geen ruimtelijke procedure voor nodig is, worden in 2023 gerealiseerd. Paal wordt momenteel verder uitgewerkt met het doel om in 2024 uitgevoerd te worden. Parallel is een project Bewoners&Natuur gestart met IVN om de inwoners en bezoekers van het Grenspark voor te lichten over de natuur in hun omgeving en vice versa: de natuurorganisaties over de leefbaarheid langs de oevers van de Schelde.

Met de regiodeal Zeeuwen Zelf aan Zet wordt met diverse partners en boeren uit de regio gewerkt aan de invulling gegeven aan volhoudbare en natuurinclusieve landbouw in het Grenspark. Poldernatuur Zeeland en ANV Groene Oogst werken hieraan in twee deelgebieden: Emmapolder en Terhole. De laatste maanden is verder ervaring opgedaan en geëxperimenteerd met diverse maatregelen in juist gangbare landbouwpercelen. In augustus en september is gestart met het  programma samen te stellen voor 2023. Daarvoor worden weer ruilgronden ingezet. HZL heeft van de monitoringsrondes (vogels) de eerste resultaten opgeleverd. De komende maanden worden die geanalyseerd om te kijken of de getroffen maatregelen effectief zijn. Ook heeft de laatste periode kennis deling heeft plaatsgevonden tijdens diverse excursies. 
Met het streekmerk Grenspark Groot Saeftinghe Smaekt is gewerkt aan het verkorten van de ketens en de promotie van het streekmerk. Het plan van de mobiele streelwinkel/container is omgezet door de ondernemers in een POP / Leaderaanvraag. Door de ondernemers wordt hiervoor een coöperatie opgericht.
Vanuit het dijken en krekenplan is er een voorstel gedaan voor een geïntegreerde aanpak voor het landschap, met name omgeving Emmadorp. Volhoudbare landbouw in combinatie met natuur en landschapsontwikkeling wordt met maatregelen concreter gemaakt. Volgende stap is een  uitvoeringsprogramma opstellen. Met een geïntegreerde aanpak (ontwikkelplan GGS)  worden diverse opgaven in  samenhang opgeplakt. Met name de opgaven: Deltaplan Zoetwater, Programma Landelijk Gebied en Stikstof worden geïntegreerd in het ontwikkelplan van het grenspark. Aan de  WUR is opdracht verleend voor  participatie  met boeren en bewoners.  
Voor het Interregproject VL-Ned VI, gebaseerd op duurzaam toerisme, is en wordt gewerkt aan een definitieve indiening. Het betreft een totale cofinanciering vanuit Europa voor de partner van € 5,6 miljoen. Voor de Provincie is met name deelname goed voor de bouw van de uitkijktoren op de panoramaheuvel en de bijbehorende aan- en afvoerroutes, in combinatie met de verbinding met onthaalpoorten Prosperdorp, en Emmadorp / Paal.    
Voor het project Erfgoed Deal: Groeve Nieuw-Namen is in 2021 een schetsontwerp opgeleverd. Aan de hand van dit ontwerp is samen met de stakeholders de juridische en praktische zaken  doorgenomen. De groeve vormt een onderdeel van de Interreg-aanvraag (Be)leefbare Schelde, waarvan de indiening gedaan wordt onder begeleiding van het Geopark.
Grenspark is betrokken bij een aantal lokale gebiedsontwikkelingen. Zoals bijvoorbeeld: De omgeving van de Molenpolder, in combinatie met het gebied ten westen van het nieuwe dorp Waterzande. Het Grensparkteam brengt hier stake- en streekholders bij elkaar om kansen en mogelijkheden te vinden. In samenwerking met o.a. Hogeschool Zeeland wordt dit gebied als  een pilot gezien binnen het project Waterkerende landschappen.  Daarnaast  wordt meegewerkt aan het verkennen  van het geven van een nieuw invulling van de kerk van Graauw. Samen het provinciale programma Cultuur is een haalbaarheidsstudie gestart.  
Vanuit de branding- en marketingstrategie wordt samen met de partners van het Grenspark gewerkt aan een protocol, waarin beschreven wordt hoe om te gaan met de promotie uitdrukkingen van iedere afzonderlijke partners in relatie met de huisstijl van het Grenspark. Momenteel worden al diverse huisstijlelementen uitgerold op diverse locaties binnen het Grenspark, zoals langs de Scheldekust.
Op 16 november wordt er weer een streekholderbijeenkomst georganiseerd.

4.2. Regionale Impuls gemeente Hulst en gemeente Sluis
Nog in uitvoering zijn de projecten in de gemeente Hulst:
-    Een uitkijktoren op de grens (Bos van Clinge)   
-    Versterk de Scheldkust. 

4.3. Samenwerking in de Zwinstreek
Net als bij Grenspark Groot Saeftinghe heeft het grensoverschrijdende Landschapspark Zwinstreek ook behoefte aan een identiteitsgerichte gebiedsaanpak. De eerste stappen voor de samenwerking zijn inmiddels gezet op het vlak van gebiedspromotie en gebiedsinrichting. Tegelijkertijd wordt het proces van samenwerking gestructureerd. Projecten op het gebied van landbouw, natuur, beschikbaarheid van water en erfgoed krijgen beslag in het Landschapspark Zwinstreek.
Op 14 september 2021 heeft ons college ingestemd met een intentieverklaring aan de Provincie West-Vlaanderen om te komen tot een Landschapspark Zwinstreek. Op 15 maart 2022 heeft Provincie Zeeland ingestemd met medewerking aan de aanvraag tot erkenning tot Landschapspark.
In januari 2022 is bekend geworden dat de Zwinstreek één van de zeven genomineerden is die meedingt tot erkenning van een Landschapspark. De Landschapsbiografie bevindt zich in de afrondende fase en zal eind oktober gereed zijn en worden opgeleverd. Het Masterplan voor de komende 20 jaar en een Operationeel plan voor de eerste vijf jaar zijn aanbesteed aan een tweetal Vlaamse bureaus. Na toekenning zijn beide bureaus in september gestart met de uitwerking. Het is de bedoeling dat beide plannen in mei zullen worden opgeleverd.

4.4. Landbouwflankerend beleid
Een van de nevenopgaven binnen NPW is het Landbouwflankerend Beleid. Hiervoor is een bedrag geraamd van € 13 miljoen. Hiervan is € 8,4 miljoen gereserveerd voor subsidiebijdragen en € 4,6 miljoen voor de Grondbank Zeeland in combinatie met kavelruil. 
Via de Grondbank Zeeland wordt ruilgrond ingezet in combinatie met het instrument kavelruil om een bijdrage te leveren in het verbeteren van de agrarische structuur. Dit vindt plaats in heel Zeeland, maar de focus ligt vooral in Oost Zeeuws-Vlaanderen. De beschikbare voorraad ruilgrond (316 hectare per 1 oktober 2022) ligt ook grotendeels in Oost Zeeuws-Vlaanderen. Uiterlijk in 2025 dient de grondvoorraad te worden vervreemd.

5. Monitoring
Nu een aantal projecten is afgerond en een aantal projecten in 2022 zal worden uitgevoerd zal de monitoring een belangrijke plaats gaan innemen. Immers, het is van belang om op te volgen, hoe de natuur zich binnen de projecten gaat ontwikkelen. De projecten Perkpolder, Baalhoek en Knuitershoek, Bath, Ossenisse en Zimmerman worden allen opgevolgd door het Centre of Expertise Delta Technology. De voorlopige resultaten wijzen uit dat de verwachte sedimentatie plaatsvindt
    
Nederland heeft op 8 april 2014 aan de Europese Commissie toegezegd een onafhankelijke commissie voor de monitoring op het gebied van ecologie, morfologie en waterbeheer van de 600 ha natuurherstel Westerschelde in te stellen. In september 2022 heeft LNV aangegeven dat nu concreet gezocht wordt naar de beste mogelijkheid om deze commissie vorm te geven.
Voor het Hedwigeproject is een monitoringsplan opgesteld in het kader van de vergunning Natuurbeschermingswet 1998. Dit is inmiddels goedgekeurd door het Ministerie van LNV. Met de betrokkenpartijen wordt de uitvoering van het monitoringsplan nu voorbereid. Het door het NIOZ en de Universiteit van Antwerpen opgestelde vegetatiemodel wordt bij de monitoring ingezet en verder gevuld en met monitoringsgegevens. 
Door Arcadis wordt jaarlijks een rapportage opgesteld waarin een evaluatie van de NPW projecten is opgenomen op basis van de monitoringsrapportages per project. Nu de projecten deels nog in voorbereiding en uitvoering zijn, kan er nog geen totaalbeeld gegeven worden. Voor zover er al wel iets gezegd kan worden over de bijdrage van de projecten aan de staat van instandhouding van de Westerschelde, worden de effecten in de rapportage over het jaar 2021, positief gewaardeerd.