Natuurpakket Westerschelde (NPW)

Algemeen

Korte omschrijving

Het programma tot het realiseren van minimaal 600 ha estuariene natuur volgens het Convenant Rijk-Provincie (2005) over de uitvoering van de ontwikkelingsschets 2010.
Het Programma Natuurpakket Westerschelde omvat de volgende projecten:
a)      Hertogin Hedwigepolder (350 ha)
b)      Uitbreiding Zwin (22 ha)
c)      Middengebied Waterdunen (121 ha) en Perkpolder (35 ha)
d)      Buitendijks (5 deelprojecten 130 ha)
e)      Landbouw-flankerend beleid (subsidie € 8,4 miljoen en grondruilbank € 4,6 miljoen)
f)      Overige afspraken (Grenspark Groot Saeftinghe, impuls Hulst, Landschapspark Zwinstreek, impuls Sluis, Sloe-/Tractaatweg, monitoring).

Achtergrond

Voortgang algemeen

Het totaal aantal gerealiseerde hectares bedraagt 291 hectare. De overige 367 hectares zijn in uitvoering. Er wordt toegewerkt naar in totaal 658 hectare, waarmee een marge wordt gehanteerd om de afgesproken aantal hectares met zekerheid te behalen en de afspraken met het Rijk hierover na te komen.

Bij Extra Toelichting wordt op hoofdlijnen ingegaan op de afzonderlijke projecten.

Relevante besluiten

Voortgang per projectfase

Geld (huidige status)

Geld (vorige status)

Geld

Voor de uitvoering van NPW is stand van zaken Meerjarenkostenraming (MJKR) 2022, door het Rijk voor realisatie van NPW € 163,6 miljoen budget beschikbaar gesteld. 
Per 31 december 2022 is op basis van de (voorlopige) jaarcijfers 2022 van het budget € 125,2 miljoen uitgegeven. Er resteert nog een werkbudget van € 38,4 miljoen voor de resterende uitvoerings- en nazorgperiode 2023-2025.

De verwachting is dat het budget voldoende is voor de realisatie van het programma en de monitoring, inclusief de nu toegekende projecten binnen het Grenspark Groot Saeftinghe, landbouwflankerend beleid, het Landschapspark Zwinstreek en de overige nevenopgaven.

Er is principaal cassatieberoep ingesteld tegen het vonnis van de Rechtbank inzake de schadeloosstellingsprocedure Hedwige-Prosperproject. De Hoge Raad heeft op 16 december 2022 arrest gewezen. Daarbij heeft de Hoge Raad geoordeeld dat de berekening schadeloosstelling na onteigening Hedwigepolder gedeeltelijk opnieuw moet. Over de schadeloosstelling moet op twee punten opnieuw worden beslist door het gerechtshof 's-Hertogenbosch, waarbij gezien de uitspraak van  de Hoge Raad dit alleen nog kan leiden tot een lagere schadeloosstelling.

Bij afwijkende vaststelling zal dit verrekend worden bij de eindafrekening met Vlaanderen en heeft dit geen financieel effect voor het budget NPW.

Organisatie (huidige status)

Organisatie (vorige status)

Organisatie

Het NPW is een programma dat de Provincie uitvoert voor het Rijk op basis van een convenant met het Rijk. Binnen de Provincie Zeeland is een programmastructuur geformeerd van voldoende omvang en kwaliteit voor de uitvoering van de NPW-projecten. De feitelijke uitvoering van de resterende NPW-projecten wordt in belangrijke mate met en door externe partners gedaan: het Hedwige-Prosperproject door de Vlaamse Waterweg NV. Fase 2 en 3 van het Zimmermanproject zullen door het team van NPW zelf begeleid worden. Ook het project Waterdunen voert de Provincie zelf uit. Voor het samenwerkingsverband Grenspark Groot Saeftinghe (GGS) is een grensoverschrijdende samenwerking getekend met 11 partners. Samen met de bewoners en ondernemers wordt er gewerkt aan een ontwikkelingsprogramma om diverse opgaven een plek te geven zoals volhoudbare landbouw, natuur en recreatie.

Indiening van een voorstel aan de Vlaamse overheid tot benoeming voor het grensoverschrijdende Landschapspark Zwinsteek is in voorbereiding samen met de provincies West- en Oost- Vlaanderen en diverse andere lokale en regionale overheden en stakeholders. In mei 2023 dient besluitvorming door GS plaats te vinden over deelname van de Provincie Zeeland in het Landschapspark Zwinstreek.

Risico (huidige status)

Risico (vorige status)

Risico

Overeenkomstig de afspraken rond grote projecten worden ieder kwartaal de risicodossiers geactualiseerd op project- en programmaniveau. 

Zimmermanproject
In het Zimmermanproject heeft de rechtbank omtrent de gedoogplicht uitspraak gedaan waarbij de gedoogplicht is bevestigd. Er is  hoger beroep ingesteld bij de Raad van State en het verweerschrift is ingediend. Er is nog steeds geen datum voor de zitting bepaald.
Parallel hieraan is herhaaldelijk gestreefd naar minnelijke schikking met de eigenaar van een deel van de gronden die benodigd zijn voor het Zimmermanproject. Dit heeft nog niet tot overeenstemming geleid.

Ontsluitingsroutes panoramaheuvel
Voor de ontsluitingsroutes naar en van de panoramaheuvel is tot nu toe uitgegaan van een noordelijke toegangsroute (brug, circa 400 meter) en een zuidelijke toegangsroute (vlonderpad, 600 meter). Afgelopen periode heeft er een heroverweging plaatsgevonden voor de noordelijke route i.v.m. een in eerste instantie hoger uitgevallen raming. Het proces om te komen tot een haalbaar maar meer betaalbaar alternatief heeft geleid tot een andere materiaalkeuze waarbij het ontwerp behouden kon blijven. Ervaringen die zijn opgedaan bij de bouw van het veldstation met het plaatsen van vergelijkbare palen hebben er toe geleid dat de raming kon worden bijgesteld, passend binnen de MJKR.

Binnen de MJKR is voldoende financiële ruimte gereserveerd voor het opvangen van de in de risicodossiers genoemde risico's. 

Kwaliteit (huidige status)

Kwaliteit (vorige status)

Kwaliteit

Het beoogde effect van het programma NPW is het ontstaan van minimaal 600 hectare estuariene natuur. Na de inrichting van de geplande hectares in de NPW projecten zal de natuur zich gedurende een langere periode ontwikkelen tot de gewenste kwaliteit. De verschillende vormen van inrichting zoals nieuwe buitendijkse en binnendijkse natuur en kwaliteitsverbetering van bestaande natuur leveren een andere natuurkwaliteit op. Zo levert één hectare nieuwe buitendijkse natuur een andere natuurwaarde op dan één hectare binnendijkse natuur. Daarom zijn alle hectares in het programma herijkt op basis van de verwachte natuurwaarde. Met de realisatie van het actuele programma NPW worden 658 hectare herijkte of gewogen estuariene natuur ingericht. Op dit moment is 291 hectare estuariene natuur gerealiseerd en is 367 hectare in uitvoering. Hiermee wordt een garantiebuffer gecreëerd om bij een tegenvallende natuurontwikkeling toch het afgesproken doel van minimaal 600 hectare te realiseren. 

Naast de realisatie van estuariene natuur realiseert NPW voor de provincie ook nog een aantal nevenopgaven zoals Gebiedsgerichte ontwikkeling in het Grenspark Groot Saeftinghe en Landschapspark Zwinstreek. Met de grensregio’s en partners wordt met een geïntegreerde aanpak grensoverschrijdend gewerkt aan maatschappelijke, economische, recreatieve, agrarische en ecologische opgaven. Daarnaast wordt in de vorm van Landbouw flankerend beleid samen met de ZLTO een bijdrage geleverd aan brede ontwikkeling van landbouw in Zeeland.

Informatie (huidige status)

Informatie (vorige status)

Informatie

Binnen het programma is de informatiestroom zowel ambtelijk als bestuurlijk geborgd door diverse overlegstructuren, zowel intern bij de Provincie als extern met het Ministerie van LNV.

Naast een mappenstructuur om de informatie goed terug te kunnen vinden, worden daarnaast de stukken die daarvoor in aanmerking komen in het Zaaksysteem opgeslagen.  

Tijd (huidige status)

Tijd (vorige status)

Tijd

De Provincie Zeeland heeft in 2006 de uitvoeringstaak voor het Natuurpakket Westerschelde (NPW) in opdracht van het ministerie van LNV op zich genomen. De looptijd van het programma is vastgesteld tot en met 2022 met een afspraak over de nazorgfase (2023-2025). Binnen die periode zullen de projecten worden uitgevoerd. 
Op 28 juni 2022 heeft de Provincie Zeeland de MJKR 2022, het jaarverslag 2021 naar het ministerie van LNV gestuurd. Op 21 juli 2022 heeft de minister van LNV schriftelijk ingestemd met de MJKR 2022 en het Jaarverslag 2021.

Legenda beheersaspecten

Extra toelichting

Momenteel is 291 hectare nieuwe estuariene natuur opgeleverd. 367 hectares zijn in uitvoering.

Hieronder wordt op hoofdlijnen ingegaan op de afzonderlijke projecten.

1. Hedwigeproject

Het werk voor de inrichting van de Hedwigepolder verloopt volgens planning  en zoals het er nu naar uitziet, kan het project in de loop van 2023 grotendeels worden afgerond (exclusief onderhoudsperiode van de aannemer en het realiseren van het recreatief medegebruik op de Panoramaheuvel). 

De primaire kering is vrijwel afgerond en de onderhoudswegen zijn aangelegd. Na de goedkeuring van de nieuwe primaire kering is gestart met het afgraven van de Scheldedijk en de Sieperdadijk. De vrijkomende grond wordt verwerkt in de heuvel. Tevens is de leidingendam verder afgewerkt.

In de week van 24 oktober 2022 waren de werkzaamheden zover gevorderd dat via de geul in de Prosperpolder (Vlaanderen) het Scheldewater het Hedwige-Prosperproject binnenstroomde. Hiermee is de eerste geulverbinding klaar tussen de Schelde en het Hedwige-Prosperproject. In de komende maanden worden de graafwerkzaamheden voortgezet. De verwachting is dat in februari 2023 het Scheldewater ook via de kreek aan Nederlandse zijde zal binnenstromen. 

Voor de Panoramaheuvel (inclusief uitkijk- en radartoren) is de omgevingsvergunning afwijking inpassingsplan definitief. Het definitief ontwerp voor de uitkijk- en radartoren zijn verder verfijnd en afgerond. Aan het eind van 2022 is de vergunning voor de uiteindelijke bouw aangevraagd bij de gemeente Hulst. De volgende stap is de marktbenadering en een samenwerkingsovereenkomst op stellen met Rijkswaterstaat (RWS).

Met Stichting Het Zeeuwse Landschap (HZL) is de overdracht van het beheer al ver vormgegeven in samenwerking met RWS, LNV en de Provincie. In een overeenkomst worden de gemaakte afspraken vastgelegd. Vervolgens kan het toekomstig beheer definitief worden overgedragen aan HZL. Planning is om voor de zomer een overeenkomst klaar te hebben. Het uitklaren van de rol van RWS (minister IenW) bij het beheer en eigendom vraagt nog extra aandacht. Er is door de gezamenlijke partijen nader juridisch advies gevraagd aan een jurist.
De realisatie van het veldstation zit in de laatste fase die voornamelijk bestaat uit het afwerken van de binnenzijde. De planning is om in maart 2023 het veldstation op te leveren en over te dragen aan HZL.

2. Uitbreiding Zwin
Met het Waterschap zijn afspraken ten aanzien van het beheer van de dijk vastgelegd en zal de monitoring worden opgevolgd. 
Er is onderzoek gedaan naar de erosie van de dijk. Hieruit blijkt dat extra maatregelen nodig zijn zoals steenbestorting. Hierover is, na bestuurlijk overleg, overeenstemming met het Waterschap bereikt. Het Waterschap neemt de uitvoeringskosten voor haar rekening. De uitvoering zou in 2023 starten, maar is door het Waterschap verschoven naar 2024.
Bij de monitoring van de grondwaterpeilen en het zoutgehalte is gebleken dat er een opwaartse verschuiving van de overgang van zoet naar zout grondwater plaats vindt. Dit kan verzilting in de hand werken en daarom is een analyse gemaakt van de huidige situatie en wordt momenteel bekeken welke beheersmaatregelen aanvullend nodig zijn. De analyse en de mogelijke aanpak is inmiddels beschikbaar. Met één van de direct omwonenden is hierover contact geweest en zijn afspraken gemaakt. De andere direct betrokkenen worden eveneens benaderd. Ambtelijk is overeenstemming met het Waterschap over de aanpak. Deze aanpak wordt nu verder uitgewerkt, waarbij rekening wordt gehouden dat de daadwerkelijke uitvoering pas in 2024 kan starten. Voor de aanvullende maatregelen is budget beschikbaar binnen de huidige MJKR.

3. Middengebied.
In het project Waterdunen zijn eind december 2022 de natuurgronden overgedragen aan Stichting Het Zeeuwse Landschap. Waterschap Scheldestromen heeft eind december 2022 aan de betrokken aannemers opdracht verleend om de optimalisatie van de getijdenduiker in 2023 uit te voeren. Deze werkzaamheden worden zo georganiseerd dat het natuurgebied en haar bezoekers hier zo min mogelijk nadelige gevolgen van ondervindt.
In het Zimmermanproject is de eerste fase van de eerste strekdam gereed. Voor de aanleg van de twee overige strekdammen op het particuliere eigendom heeft de rechtbank Noord-Holland een uitspraak gedaan over de gedoogprocedure. Het ingediende beroep is gegrond verklaard maar de rechtsgevolgen zijn in stand gelaten waardoor de gedoogplicht van kracht blijft. Vervolgens is begin januari 2022 hoger beroep ingediend. Parallel hieraan blijft het streven erop gericht om tot minnelijke overeenstemming te komen met de eigenaar van een deel van de gronden die benodigd zijn voor het Zimmermanproject. Inmiddels heeft de Provincie Zeeland onder voorbehoud van het verloop van de gedoogprocedure zelf aanvullend opdracht verleend voor de laatste twee strekdammen. Daarnaast is opdracht gegeven voor fase 2 en 3 van de reeds gedeeltelijk in 2021 aangelegde dam op eigendom van de staat bij Zimmerman en het beheer en onderhoud voor 5 jaar van alle in het kader van NPW aangelegde strekdammen en de palenrij bij Ossenisse.
Bij de in 2021 aangelegde palenrij op de Plaat van Ossenisse treedt plaatselijk meer erosie (ontgronding) op dan verwacht. In overleg met de beheerder wordt een maatregel uitgevoerd waardoor de palenrij tegen meer ontgronding beschermd is en de stabiliteit gegarandeerd blijft

4. Nevenopgaven
Het NPW heeft enkele belangrijke maatschappelijke effecten in de vorm van regionale impuls voor de gemeenten Hulst en Sluis, de ontwikkeling van het Grenspark Groot Saeftinghe, het grensoverschrijdende Landschapspark Zwinsteek en de inzet van Landbouw Flankerend Beleid waarbij de inzet gericht is op volhoudbare landbouw. 

4.1. Grenspark Groot Saeftinghe
Voor de plaatsen Walsoorden, Zeedorp en Emmadorp is eind september 2022 de planologische procedure gestart. De uitvoering is gepland voor 2023. Ook Baalhoek en Kreverhille, waar geen ruimtelijke procedure voor nodig is, worden in 2023 gerealiseerd. Paal wordt momenteel verder uitgewerkt met het doel om in 2024 uitgevoerd te worden. Parallel is een project Bewoners & Natuur gestart met IVN om de inwoners en bezoekers van het Grenspark voor te lichten over de natuur in hun omgeving en vice versa: de natuurorganisaties over de leefbaarheid langs de oevers van de Schelde.
Met de regiodeal Zeeuwen Zelf aan Zet wordt met diverse partners en boeren uit de regio gewerkt aan de invulling gegeven aan volhoudbare en natuurinclusieve landbouw in het Grenspark. Poldernatuur Zeeland en ANV Groene Oogst werken hieraan in twee deelgebieden: Emmapolder en Terhole. Er wordt geëxperimenteerd met diverse maatregelen in juist gangbare landbouwpercelen. Het programma voor 2023 wordt met de deelnemers afgestemd en ingevuld. De ruilgronden zijn daarbij van grote waarde.  
Een aantal ondernemers hebben eind vorig jaar coöperatie Grenspark Groot Saeftinghe opgericht. De coöperatie gaat o.a. aan de slag met het streekmerk en het verkorte van de keten. Voor de mobiele streekwinkel/container is de POP / Leaderaanvraag goedgekeurd. 

Vanuit het dijken en krekenplan wordt er op 29 februari een atelier gehouden met diverse stakeholder en streekholders om voor het geïntegreerde plan van aanpak voor het landschap rond Emmadorp concreter te maken met een uitvoeringsprogramma. Volhoudbare landbouw in combinatie met natuur cultuur en landschapsontwikkeling worden naast elkaar gezet opzoek naar win-win. Met name de opgaven: Deltaplan Zoetwater, Programma Landelijk Gebied en Stikstof worden geïntegreerd in het ontwikkelplan van het grenspark. Aan de WUR is opdracht verleend voor  participatie  met boeren en bewoners.  

Voor het Interregproject VL-Ned VI, heeft de definitieve indiening plaatsgevonden Het betreft een totale cofinanciering vanuit Europa voor de partner van € 5,6 miljoen. Voor de Provincie is met name deelname goed voor de bouw van de uitkijktoren op de panoramaheuvel en de bijbehorende aan- en afvoerroutes, in combinatie met de verbinding met onthaalpoorten Prosperdorp, en Emmadorp / Paal.    
Voor het project Erfgoed Deal: Groeve Nieuw-Namen is in 2021 een schetsontwerp opgeleverd. Aan de hand van dit ontwerp is samen met de stakeholders de juridische en praktische zaken doorgenomen. De groeve vormt een onderdeel van de Interreg-aanvraag (Be)leefbare Schelde, waarvan de indiening gedaan wordt onder begeleiding van het Geopark.
Grenspark is betrokken bij een aantal lokale gebiedsontwikkelingen. Zoals bijvoorbeeld: De omgeving van de Molenpolder, in combinatie met het gebied ten westen van het nieuwe dorp Waterzande. Het Grensparkteam brengt hier stake- en streekholders bij elkaar om kansen en mogelijkheden te vinden. In samenwerking met o.a. Hogeschool Zeeland wordt dit gebied als  een pilot gezien binnen het project Waterkerende landschappen. Daarnaast  wordt meegewerkt aan het verkennen  van het geven van een nieuw invulling van de kerk van Graauw. Samen het provinciale programma Cultuur is een haalbaarheidsstudie gestart.  
Vanuit de branding- en marketingstrategie wordt samen met de partners van het Grenspark gewerkt aan een protocol, waarin beschreven wordt hoe om te gaan met de promotie uitdrukkingen van iedere afzonderlijke partners in relatie met de huisstijl van het Grenspark. Momenteel worden al diverse huisstijlelementen uitgerold op diverse locaties binnen het Grenspark, zoals langs de Scheldekust.

4.2. Regionale Impuls gemeente Hulst en gemeente Sluis
Nog in uitvoering in de gemeente Hulst is het project ‘Herinrichting van het Havenfort’. De termijn voor het indienen van nieuwe aanvragen is op 1 juli 2022 verlopen. 
De projecten in de gemeente Sluis zijn afgerond.

4.3. Samenwerking in de Zwinstreek
Net als bij Grenspark Groot Saeftinghe heeft het grensoverschrijdende Landschapspark Zwinstreek ook behoefte aan een identiteitsgerichte gebiedsaanpak. De eerste stappen voor de samenwerking zijn inmiddels gezet op het vlak van gebiedspromotie en gebiedsinrichting. Tegelijkertijd wordt het proces van samenwerking gestructureerd. Projecten op het gebied van landbouw, natuur, beschikbaarheid van water en erfgoed krijgen beslag in het Landschapspark Zwinstreek.
Op 14 september 2021 heeft ons college ingestemd met een intentieverklaring aan de Provincie West-Vlaanderen om te komen tot een Landschapspark Zwinstreek. Op 15 maart 2022 heeft Provincie Zeeland ingestemd met medewerking aan de eerste aanvraag tot erkenning tot Landschapspark.
In januari 2022 is bekend geworden dat de Zwinstreek één van de zeven genomineerden is die meedingt tot erkenning van een Landschapspark. De Landschapsbiografie bevindt zich in de afrondende fase en zal januari 2023 gereed zijn en worden opgeleverd. Het Masterplan voor de komende 24 jaar en een Operationeel plan voor de eerste zes jaar zijn aanbesteed aan een tweetal Vlaamse bureaus. In mei 2023 dient door alle betrokken overheden op basis van deze plannen een besluit te worden genomen over definitieve deelname aan het Landschapspark, waarna bij positieve besluitvorming door regionale overheden de Provincie West-Vlaanderen het dossier kan indienen bij de Vlaamse overheid.

4.4. Landbouwflankerend beleid
Een van de nevenopgaven binnen NPW is het Landbouwflankerend Beleid. Hiervoor is een bedrag geraamd van € 13 miljoen. Hiervan is € 8,4 miljoen gereserveerd voor subsidiebijdragen en € 4,6 miljoen voor de Grondbank Zeeland in combinatie met kavelruil. 
Via de Grondbank Zeeland wordt ruilgrond ingezet in combinatie met het instrument kavelruil om een bijdrage te leveren in het verbeteren van de agrarische structuur. Dit vindt plaats in heel Zeeland, maar de focus ligt vooral in Oost Zeeuws-Vlaanderen. Er is één kavelruil gepasseerd met in totaal 73 hectare structuurverbetering en zes deelnemende partijen. Daarnaast zijn er twee kavelruilen ter afhandeling naar de notaris gestuurd. Hierin zitten 68 hectare structuurverbetering en 19 deelnemers. Ook is in 2022 weer gewerkt aan een grote kavelruil in de Kruispolder. Naar verwachting zal deze ruil in 2023 passeren. In 2022 is er twee hectare verworven en 16 vervreemd. De beschikbare voorraad ruilgrond (302 hectare per 31 december 2022) ligt ook grotendeels in Oost Zeeuws-Vlaanderen. Uiterlijk in 2025 dient de grondvoorraad te worden vervreemd, waarbij de provincie de mogelijkheid heeft om de grondvoorraad over te nemen. Bij de vaststelling van het nieuwe grondbeleid in oktober 2022 heeft u als Staten aangegeven deze keuze te willen maken

5. Monitoring
Nu een aantal projecten is afgerond en een aantal projecten in 2022 zal worden uitgevoerd zal de monitoring een belangrijke plaats gaan innemen. Immers, het is van belang om op te volgen, hoe de natuur zich binnen de projecten gaat ontwikkelen. De projecten Perkpolder, Baalhoek en Knuitershoek, Bath, Ossenisse en Zimmerman worden allen opgevolgd door het Centre of Expertise Delta Technology. De voorlopige resultaten wijzen uit dat de verwachte sedimentatie plaatsvindt
    
Nederland heeft op 8 april 2014 aan de Europese Commissie toegezegd een onafhankelijke commissie voor de monitoring op het gebied van ecologie, morfologie en waterbeheer van de 600 ha natuurherstel Westerschelde in te stellen. In september 2022 heeft LNV aangegeven dat nu concreet gezocht wordt naar de beste mogelijkheid om deze commissie vorm te geven.
Voor het Hedwigeproject is een monitoringsplan opgesteld in het kader van de vergunning Natuurbeschermingswet 1998. Dit is inmiddels goedgekeurd door het Ministerie van LNV. Met de betrokkenpartijen wordt de uitvoering van het monitoringsplan nu voorbereid. Het door het NIOZ en de Universiteit van Antwerpen opgestelde vegetatiemodel wordt bij de monitoring ingezet en verder gevuld en met monitoringsgegevens. 
Door Arcadis wordt jaarlijks een rapportage opgesteld waarin een evaluatie van de NPW projecten is opgenomen op basis van de monitoringsrapportages per project. Nu de projecten deels nog in voorbereiding en uitvoering zijn, kan er nog geen totaalbeeld gegeven worden. Voor zover er al wel iets gezegd kan worden over de bijdrage van de projecten aan de staat van instandhouding van de Westerschelde, worden de effecten in de rapportage over het jaar 2021, positief gewaardeerd.