Natuurpakket Westerschelde (NPW)

Algemeen

Projectomschrijving

Het programma tot het realiseren van minimaal 600 ha estuariene natuur volgens het Convenant Rijk-Provincie (2005) over de uitvoering van de ontwikkelingsschets 2010.
Het Programma Natuurpakket Westerschelde omvat de volgende projecten:
a)      Hertogin Hedwigepolder (350 ha, gereed)
b)      Uitbreiding Zwin (22 ha, gereed)
c)      Middengebied Waterdunen (121 ha, gereed) en Perkpolder (35 ha, gereed)
d)      Buitendijks (5 deelprojecten 123 ha, gereed)
e)      Landbouw-flankerend beleid (subsidie € 8,4 miljoen en grondruilbank € 4,6 miljoen)
f)       Overige afspraken (Grenspark Groot Saeftinghe, impuls Hulst (afgerond), Landschapspark Zwinstreek, impuls Sluis (afgerond), bijdrage Sloe-/Tractaatweg (afgerond), monitoring).
Met het ministerie van LVVN is inmiddels vastgesteld dat het hoofddoel van het programma, het realiseren van minimaal 600 ha estuariene natuur, is gehaald.

Belangrijkste ontwikkelingen

•    Panoramaheuvel: De heuvel heeft half februari de gewenste hoogte bereikt
•    De aanbesteding voor de realisatie van de uitkijk- en radartoren en bijbehorende aanvoerroutes en parkeerplaats is afgerond. De definitieve gunning heeft begin februari plaatsgevonden.
•    De voorbereidingen worden getroffen om de aanbestedingsprocedure voor de exploitatie en het eigendom van de uitkijktoren te starten.
•    De voorbereidingen worden getroffen om de panoramaheuvel inclusief de noordelijke toegangsroute over te dragen aan Rijkswaterstaat.

Status en voortgang

Beheersaspect:	Kwaliteit	Geld	Tijd	Risico	Omgeving
Status:
Voortgang:

Voortgang algemeen

De verschillende onderdelen van NPW bevinden zich in verschillende fasen:
•    De realisatie van de natuurprojecten (realiseren minimaal 600 hectare estuariene natuur) is afgerond. De projecten zitten nu in de nazorg- en monitoringsfase.
•    In de Hedwigepolder is de ophoging van de panoramaheuvel afgerond. De bouw van de geïntegreerde radar- en uitkijktoren kan medio 2025 starten.
•    Het beheer en onderhoud van de 5 buitendijkse projecten wordt uiterlijk 01-01-2026 overgedragen aan Rijkswaterstaat, eigendom en beheer van de Hedwigepolder / het Sieperdaschor is op 11 december 2024 overdragen aan Stichting het Zeeuwse Landschap. Beheer van Waterdunen en het Zwin is overgedragen.
•    De aanbesteding voor de realisatie van de uitkijk- en radartoren en bijbehorende aanvoerroutes en parkeerplaats is afgerond. De besluitvorming voor de definitieve gunning heeft in februari plaatsgevonden.
•    Na erkenning als landschapspark Zwinstreek door de Vlaamse regering is het parkbureau (Bureau voor Groepering voor Territoriale Samenwerking) Zwinstreek officieel opgericht na ondertekening van de oprichtingsakte door de betrokken partijen. 
•    Binnen de gebiedsaanpak van het Grenspark Groot Saeftinghe wordt er doorgewerkt aan de diverse initiatieven uit het ontwikkelingsprogramma van het samenwerkingsverband zoals: volhoudbare landbouw, recreatieve routes en mobiliteit, zoetwatervoorziening, participatie etc. De initiatieven worden waar mogelijk verbonden met provinciale, landelijk en lokale publieke opgaven. Het openlucht labo draait op volle toeren. 
•    Het landbouwflankerend beleid wordt tot eind 2025 doorgezet.
•    De voorbereidingen worden getroffen met LVVN om het Convenant Natuurpakket Westerschelde eind 2025 af te ronden. De voorbereidingen worden getroffen met LVVN om het Natuurpakket Westerschelde eind 2025 af te ronden. 

Bij Extra Toelichting wordt op hoofdlijnen ingegaan op de afzonderlijke projecten.

Kwaliteit

Status:
Voortgang:

Het beoogde effect van het programma NPW is het ontstaan van minimaal 600 hectare estuariene natuur. Met het ministerie zijn afspraken gemaakt over de behaalde resultaten. Met de realisatie 651 hectare estuariene natuur is de kern van deze afspraken inmiddels behaald.
Zoals eerder aangegeven zal in de NPW-projecten de natuur zich gedurende een langere periode zich verder ontwikkelen. Deze ontwikkeling wordt onverminderd gevolgd/vastgelegd via diverse monitoringsprogramma’s. Ook de streekprojecten en initiatieven die gelegen zijn in de nabijheid van NPW-projecten worden vervolgd. Voorbeelden hiervan zijn de gebiedsaanpak Grenspark Groot Saeftinghe en Landschapspark Zwinstreek. Met de grensregio’s en partners wordt met een geïntegreerde aanpak grensoverschrijdend gewerkt aan onder andere maatschappelijke, economische, recreatieve, agrarische en ecologische opgaven. 
Daarnaast wordt in de vorm van Landbouw flankerend beleid samen met de ZLTO een bijdrage geleverd aan brede ontwikkeling van landbouw in Zeeland.

Geld

Status:
Voortgang:

Van het totale beschikbare NPW-budget van € 163,6 mln. was op 1 april jl. nog € 30,2 mln. beschikbaar voor de uitvoering. Op 8 april jl. heeft GS ingestemd met de geactualiseerde Meerjarenkostenraming (MJKR) voor 2025 en is deze aangeboden aan het ministerie voor LVVN. In de brief zijn tevens voorstellen ten aanzien van de afronding van het NPW programma gedaan.
Het budget, inclusief de hierin opgenomen risicoreserves, biedt de ruimte om naast het gerealiseerde natuurherstel via landbouwflankerend beleid, regionale impulsen en Grenspark Groot Saeftinghe diverse projecten te realiseren met een extra meerwaarde voor het gebied. Onze inzet blijft erop gericht zoveel mogelijk bij te dragen aan deze meerwaarde, zodat het gehele NPW-budget ook landt in de regio.

Tijd

Status:
Voortgang:

De Provincie Zeeland heeft in 2006 de uitvoeringstaak voor het Natuurpakket Westerschelde (NPW) in opdracht van het ministerie van LVVN op zich genomen. De looptijd van het programma is vastgesteld tot en met 2022 met een afspraak over de resterende programmaperiode (2023-2025). Binnen die periode zullen de projecten worden uitgevoerd. In de loop van 2025 worden met LVVN afspraken gemaakt over de afronding van het NPW.

Risico

Status:
Voortgang:

Overeenkomstig de afspraken rond grote projecten worden ieder kwartaal de risicodossiers geactualiseerd op project- en programmaniveau. 
Binnen de MJKR is voldoende financiële ruimte gereserveerd voor het opvangen van de in de risicodossiers genoemde risico's.

Omgeving

Status:
Voortgang:

Met de omgeving van de verschillende deelprojecten wordt regelmatig overlegd. Periodiek worden er met de streekholders binnen het Grenspark Groot Saeftinghe bijeenkomsten georganiseerd waarbij de voortgang van de diverse projecten wordt gepresenteerd en ideeën en initiatieven worden uitgewisseld. Er is een klankbordgroep die de geluiden en wensen uit de streek een plek geven aan de ronde tafel met de partners. Binnen het landschapspark wordt samengewerkt met een adviesraad met daarin vertegenwoordiging vanuit de drie belangrijkste belangengroepen (landbouw, natuur en cultuur).

Legenda status en voortgang

	Op orde		Positieve ontwikkeling
	Er dreigen afwijkingen		Gemiddelde ontwikkeling
	Bijstelling is noodzakelijk		Negatieve ontwikkeling

Scopebeschrijving

De getijdennatuur en de vele geulen die de Westerschelde uniek maken, dreigen te verdwijnen. Als gevolg van natuurlijke processen, inpolderingen en verdiepingen ontstaat er één geul. De schorren en slikken worden kleiner met als gevolg het verdwijnen van unieke vogels en planten. 
Bedoeling is om met de maatregelen in het programma bij te dragen aan herstel van de natuurwaarden van de Westerschelde. Op deze manier wordt getracht de bijzondere getijdennatuur te behouden voor de toekomst. Tevens vormt dit een bescherming tegen overstromingen.
Daarnaast wordt gezorgd voor meerwaarde voor de regio door de natuur toegankelijk te maken en door het uitvoeren van een aantal aanvullende opgaves te investeren in de regio:
•    Landbouwflankerend beleid (subsidie en grondruilbank)

Overige afspraken:
•    Grenspark Groot Saeftinghe,
•    Regionale impuls Hulst,
•    Landschapspark Zwinstreek,
•    Regionale impuls Sluis,
•    Sloe-/Tractaatweg,
•    Monitoring en Beheer & onderhoud.

Relevante besluiten

Extra toelichting

Momenteel is 651 hectare nieuwe estuariene natuur opgeleverd. Met de aanleg van de strekdam in het Zimmermanproject zijn de laatste 10 hectares gerealiseerd.
Hieronder wordt op hoofdlijnen ingegaan op de afzonderlijke projecten.

1. Hedwigeproject
   De overname van eigendom en beheer van het gebied naar Stichting Het Zeeuwse Landschap heeft plaatsgevonden. Hiermee is het beheer van dit gebied in de handen gebracht van een ervaren natuurbeheerder.  De effecten van het terugbrengen van eb en vloed in de Hedwigepolder op de nabijgelegen landbouwpercelen worden gemonitord. Gedurende vijf jaar zijn gegevens verzameld van het nabijgelegen gebied, welke dienen als nulmeting. Met de eigenaren en pachters van de percelen wordt geregeld overlegd gevoerd en de resultaten gedeeld van de lopende monitoring van de eventuele effecten. Er wordt hierbij nauw samengewerkt met het Waterschap en specialist Deltares, die de monitoring mede begeleiden. Vooralsnog blijken er nauwelijks effecten te zijn op de huidige landbouwfuncties van de nabijgelegen percelen. Naast de monitoring worden met de eigenaren en pachters tegelijkertijd ook het functioneren van het watersysteem tegen het licht gehouden. Er zijn hiervoor aanvullende metingen verricht om het watersysteem mogelijk te kunnen verbeteren. De resultaten zijn op 10 december 2024 gepresenteerd. De geïnventariseerde maatregelen worden door het waterschap en de provincie verder uitgewerkt. De resultaten van de eerste voortgangsrapportage van de (verdiepende) natuurmonitoring 2024-2027 zijn op 14 april jl. aan de leden van de Stuurgroep gepresenteerd. 
2. Uitbreiding Zwin
   Met het Waterschap zijn afspraken over het beheer van de dijk vastgelegd en zal de monitoring worden opgevolgd.
   Er is onderzoek gedaan naar de erosie van de dijk. Hieruit blijkt dat extra maatregelen nodig zijn zoals steenbestorting. Hierover is, na bestuurlijk overleg, overeenstemming met het Waterschap bereikt. Het Waterschap neemt de uitvoeringskosten voor haar rekening en start met de uitvoering na de zomer van 2025. Bij de monitoring van de grondwaterpeilen en het zoutgehalte is gebleken dat er een opwaartse verschuiving van de overgang van zoet naar zout grondwater plaats vindt. Dit kan verzilting in de hand werken en daarom is een analyse gemaakt van de huidige situatie en zijn beheersmaatregelen uitgewerkt. Gesprekken met direct betrokken omwonenden zijn gevoerd. Mede aan de hand daarvan wordt de aanpak nu verder uitgewerkt, waarbij onderzocht wordt wat de beste oplossing is. Hiervoor is budget beschikbaar binnen de huidige MJKR. gepresenteerd.
3. Middengebied
   Na afronding van de laatste herstel- en aanpassingswerkzaamheden in en rond Waterdunen is het project eind 2024 afgerond. 
   De opgedane kennis vanuit de evaluatie van Waterdunen zal worden meegenomen in de verdere uitrol van de andere projecten. Begin oktober is door de aannemer de eerste en uiteindelijk enige strekdam in het Zimmermanproject afgerond door deze op de afgesproken hoogte te brengen. Voor het beheer en onderhoud voor vijf jaar van alle in het kader van NPW aangelegde strekdammen en de palenrij bij Ossenisse is opdracht gegeven aan de aannemer.

4. Nevenopgaven
   Het NPW heeft enkele belangrijke maatschappelijke effecten in de vorm van regionale impuls voor de gemeenten Hulst en Sluis, de ontwikkeling van het Grenspark Groot Saeftinghe, het grensoverschrijdende Landschapspark Zwinsteek en de inzet van Landbouw Flankerend Beleid waarbij de inzet gericht is op volhoudbare landbouw. 

4.1 Grenspark Groot Saeftinghe

In het Grenspark worden meer en meer stappen gezet aan de hand van de ontwikkellijnen uit het ontwikkelingsprogramma van het Samenwerkingsverband Grenspark Groot Saeftinghe. Diverse opgaven van de Provincie Zeeland worden daarin meegenomen, zoals koplopers maatregelen t.b.v. stikstof en natuurherstel, vernieuwing en volhoudbare landbouw, circulaire landschap en brede welvaart. Een integrale aanpak met en voor de Zeeuwen. 

Robuuste Scheldepolders
Op de openstelling van het grensoverschrijdende innovatiefonds, gericht op zoetwaterbeheersing en klimaat in het grenspark, hebben drie ondernemers groen licht gekregen om hun innovatieve ideeën verder uit te werken. Het betreft de volgende initiatieven:

-     Klimaatbestendige teelt van zaaiuien, door efficiëntere en effectievere watergift;
-    Onderzoek naar duurzaam watermanagement op zoute kwelbodems;
-    Stuwtjesplan Hooglandpolder.
    
Zoete stuwen 
Met het waterschap is een pilot gestart om "zoete stuwen" te plaatsen in het Grenspark. Getest wordt of het zoet en zout water kan worden gescheiden in de kavelsloten om zo de zoetwaterbeheersing in de kavels te kunnen verbeteren. Het zoetwater blijft achter in de kavelsloten en het zoutwater wordt afgevoerd richting het gemaal. Tussen het Waterschap en de Provincie is hiervoor een samenwerkingsovereenkomst ondertekend. De "zoete stuwen" zijn geplaatst in het watersysteem van de Emmapolder nabij Emmadorp. Er wordt enige tijd gemonitord om te volgen of het werkt. Bij een goede werking kan de zoete stuw op meerdere plaatsten in Zeeland worden ingezet. De pilot vormt een onderdeel van het landbouwflankerend beleid.  

Compostering
Als onderdeel van het landbouwflankerend beleid wordt ook ingezet op het lokaal produceren van kwalitatieve compost. Het onderzoekscentrum ILVO heeft, samen met boeren uit het grenspark, aangetoond dat er in het gebied voldoende materialen aanwezig is om deze kwalitatieve compost te kunnen maken om deze vervolgens te kunnen inzetten als bodemverbeteraar in de landbouw. Het onderzoek toont aan dat die potentie in het gebied aanwezig is. In de praktijk worden de verzamelde materialen op het land verwerkt tot compost om vervolgens te verspreiden op het nabijgelegen perceel. Een pilot met 3 boeren die dit in de praktijk hebben uitgeprobeerd is dusdanig succesvol geweest dat er een vervolg wordt uitgewerkt. De ervaringen worden uitgewerkt in een plan om de gewenste opschaling verder te kunnen brengen. Het grenspark en experts zorgen voor de ondersteuning en verbinding met de betrokken en benodigde stakeholders.  

Natuurinclusief Zeeuws Bouwplan 
De extra natuurinclusieve maatregelen zijn door Poldernatuur en agrarische natuurvereniging Groene Oogst bij diverse deelnemende boeren weggelegd en inmiddels uitgevoerd. In totaal hebben 25 boeren meegewerkt aan diverse experimenten met een totaaloppervlakte van circa 250 hectare. De resultaten zijn opgeleverd en in rapportages uitgewerkt. Dit project vormt een onderdeel van de Regiodeal “Vernieuwing Landbouw” die ook op 31 december 2024 is afgerond. De eindrapportage van de Regiodeal wordt nu opgesteld. In mei vindt er een tweedaagse evaluatie plaats waar het grenspark ook is vertegenwoordigd. Zo komt de ontwikkeling van een Natuurinclusief Zeeuws Bouwplan steeds dichterbij. Een geïntegreerd bouwplan met oog voor het verdienmodel vd boer, natuurinclusiviteit, een circulair landschap, zoetwaterbeheersing en grondverbetering.  

Mobiele streekproductencontainer 
Coöperatie Grenspark Groot Saeftinghe heeft zijn mobiele streekproductencontainer gebouwd probeert de nu in de praktijk uit. Diverse producenten van streekproducten uit het Grenspark krijgen bieden hun producten in de mobiele shop te koop aan. Met de gemeente Hulst wordt gezocht naar geschikte plekken voor de shop.

Radar- en uitkijktoren panoramaheuvel 
Voor de radar- en uitkijkradartoren en de daarbij behorende aanvoerroutes en parkeerterrein is de uitvoering gegund. De opdracht is een samenwerking tussen Rijkswaterstaat/Schelderadarketen en de Provincie Zeeland. De start van de bouw van de toren staat gepland in juni 2025, nadat de zetting van de heuvel heeft plaats gevonden. De afgelopen weken is gewerkt aan het uitwerken van het technisch ontwerp voor de uitkijktoren en de aanvoerroutes. De komende maanden wordt de aanbestedingsprocedure voorbereid en gestart voor de selectie van een koper en exploitant voor de uitkijktoren. Daarnaast wordt de eigendomsoverdracht van de panoramaheuvel inclusief de noordelijke toegangsroute aan Rijkswaterstaat voorbereid. In het kader van de eigendomsoverdracht wordt tevens het bedrag vastgelegd dat aan Rijkswaterstaat meegegeven wordt ten behoeve van beheer en onderhoud van de gemeenschappelijke voorzieningen, waaronder de noordelijke toegangsroute. Het gesprek hierover is nog niet afgerond. 

(Be)leven en leefbaarheid
De plannen voor de plaatsen Walsoorden, Zeedorp, Baalhoek en Emmadorp zijn afgerond. Het gebruik van deze ankerplaatsen is met de bewoners en ondernemers overeengekomen. De gemeente Hulst zorgt voor het beheer en onderhoud. De plannen voor Kreverhille staan gepland voor het najaar van 2025. Voor Paal is er een plan ingediend om aanspraak te kunnen doen op een mogelijke erfgoeddeal. De intentie is om tegelijkertijd met de uitvoering van het ontwerp van het project Versterk de Scheldekust ook de getijdehaven aan te pakken. Hier dient de infrastructuur te worden aangepakt, zoals het vervangen van de palen en steigers. Planning is nu om het ontwerp in 2026 uit te voeren. 

Groeve Nieuw Namen 
Voor het project Erfgoed Deal: Groeve Nieuw-Namen is er een definitief schetsontwerp opgeleverd. Dit ontwerp wordt omgezet in een definitief ontwerp om vervolgens in 2025 de uitvoering te kunnen starten. De voortgang van het project is gepresenteerd tijdens de jaarvergadering van de dorpsraad van Nieuw Namen. In mei wordt er, onder begeleiding van experts van Naturalis en Artefact, samen met vrijwilligers een opschoon actie gehouden om de want van de Groeve weer in oude staat terug te brengen. De groeve vormt een onderdeel van de Interreg-aanvraag (Be)leefbare Schelde, met een cofinanciering van het grenspark en in samenwerking met de gemeente Hulst.    

4.2 Regionale Impuls gemeente Hulst en gemeente Sluis

De regionale impuls gemeente Sluis en Hulst zijn beide in 2023 afgerond.

4.3 Landschapspark Zwinstreek

Na de oprichting van de Benelux Groepering voor Territoriale Samenwerking (BGTS) Zwinstreek is in de afgelopen periode gestart met het invullen van de bemensing van het bureau. De werving en selectieprocedure voor een projectmanager voor het Nederlandse gedeelte loopt momenteel.
De betrokken partners zijn bezig met het invullen van mogelijke projecten in de streek. Op 5 maart jl. heeft de verantwoordelijk gedeputeerde van West-Vlaanderen, als voorzitter van het landschapspark, een Interreg-aanvraag ingediend. Op 17 juni vindt de preselectie plaats. Deze aanvraag, Zwinquest genaamd, bestaat uit diverse werkpakketten met elk meerdere kleine en grote projecten verspreid over het hele landschapspark. Een greep uit de pakketten: 
o    Opzetten van een performant onthaalnetwerk, inclusief uitbouw netwerk Groen-Blauwe assen; dit werkpakket bevat o.a. de herinrichting van het Veerplein te Breskens en een beter beleving van de Staats-Spaanse linies;
o    Versterken van de troeven van de Zwinstreek: kerk- en torenroute; dit werkpakket bevat o.a. herinrichting van de kerk Sint-Anna-ter-Muiden;
o    Versterken van de troeven van de Zwinstreek - musea en historische sites; dit werkpakket bevat o.a. herinrichting Belfort te Sluis en Museum Cultuurforum te Aardenburg.

4.4 Landbouwflankerend beleid
Eén van de nevenopgaven binnen NPW is het Landbouwflankerend Beleid. Hiervoor is een bedrag geraamd van € 13 miljoen. Hiervan is € 8,4 miljoen gereserveerd voor subsidiebijdragen en € 4,6 miljoen voor de Grondbank Zeeland in combinatie met kavelruil. 
Via de Grondbank Zeeland wordt ruilgrond ingezet in combinatie met het instrument kavelruil om een bijdrage te leveren in het verbeteren van de agrarische structuur. Dit vindt plaats in heel Zeeland, maar de focus ligt vooral in Oost Zeeuws-Vlaanderen. Er wordt, naast diverse kleinere ruilen gewerkt aan een grote kavelruil in de Kruispolder. Deze liggen bij de notaris ter afhandeling. Totaal liggen er vijf kavelruilen bij de notaris met een totale oppervlakte van 196 hectare. De beschikbare voorraad ruilgrond is 267 hectare per 31 maart 2025 en ligt grotendeels in Oost Zeeuws-Vlaanderen.  

5. Monitoring en beheer & onderhoud
De feitelijke monitoringsactiviteiten vinden conform de in de overeenkomsten met het Centre of Expertise vastgestelde afspraken plaats. Op 21 januari 2025 heeft GS goedkeuring gegeven voor de uitvoering van de 2e monitoringsfase (2025-2029) voor het project Baalhoek en Knuitershoek. De resultaten van de tweede voortgangsrapportage van de (verdiepende)natuurmonitoring Bath, Ossenisse en Zimmerman zijn op 15 april jl. aan de leden van de Stuurgroep gepresenteerd.
In maart heeft GS goedkeuring gegeven aan de overeenkomst met Rijkswaterstaat voor het overdragen van het beheer en onderhoud van de strekdammen Baalhoek, Knuitershoek, Bath, Ossenisse en Zimmerman. Dit zou per 01-01-2026 moeten plaatsvinden.